مارکت‌ پلیس و فروشگاه‌های آنلاین

مارکت‌ پلیس (Marketplace) بستری است که در آن فروشندگان در کنار هم جمع شده و به عرضه محصولات و خدمات خود به مجموعه‌ای از خریداران می‌پردازند. نقش گردانندگان مارکت‌ پلیس این است که مشتریان مناسب را به فروشندگان مناسب متصل کند تا تبلیغات و فروش محصولات و خدمات به‌صورت بهینه انجام بپذیرد. در این میان صاحب مارکت‌ پلیس به‌ازای هر فروش مبلغی را به‌عنوان کمیسیون دریافت می‌کند. از طرف دیگر فروشگاه آنلاین تنها یک فروشگاه واحد است که توسط شرکت دارنده وب‌سایت و محصولات اداره می‌شود.

بر خلاف سایر فروشگاه‌های آنلاین، گرداننده یک مارکت‌ پلیس فهرست موجودی محصولات را بر عهده ندارد. درنتیجه وظایف عملیاتی فروش به خود فروشندگان سپرده می‌شود تا مارکت‌پلیس بتواند به بازاریابی و جذب ترافیک به سایت تمرکز و بازدیدها را به فروش تبدیل کند. 

البته مارکت‌ پلیس‌های مشهوری با انبارهای عظیم نیز وجود دارند که از میان آن‌ها می‌توان به Amazon، Rakuten یا eBay و همین‌طور پلتفرم‌های تخصصی مانند Etsy (صنایع دستی)، Runnics (لباس ورزشی مخصوص دو) و Shop.Surf (لباس و لوازم اسکیت و موج‌سواری) اشاره کرد. درمقابل فروشگاه آنلاین یک شرکت واحد (مانند Zara، Apple و Nike) است که به فروش محصولات تولیدی خود می‌پردازد.

حتما بخوانید:

8 نکته مدیریت مارکت پلیس های تجارت الکترونیک برای موفقیت بیشتر

سه ویژگی کلیدی مارکت‌پلیس‌های آنلاین

صاحبان کسب‌وکار برای شناخت بهتر این مدل تجاری باید با ویژگی‌ها و تفاوت‌های اصلی آن با فروشگاه‌های آنلاین آشنا باشند. مدیریت انبارداری نسبتاً ساده، مقیاس‌پذیری و تمرکز بر نیازهای مشتری نهایی مارکت‌ پلیس‌ها را از سایر فروشگاه‌های آنلاین متمایز می‌کند.

نبود انبارداری:

مارکت‌ پلیس‌ها شرکت‌های بزرگی هستند که با چندین فروشنده که محصولات مناسب را عرضه می‌کنند سروکار دارند. با این که فهرست کالاهای موجود در مارکت‌ پلیس‌ها اغلب گسترده‌تر از فروشگاه‌های اینترنتی است اما مدیریت انبارداری در آن‌ها ساده‌تر است. فروشگاه‌های آنلاین برای مدیریت موجودی و انبارداری محصولات خود باید هزینه زیادی را صرف مدیریت آن کنند (به‌جز مدل دراپ‌شیپینگ). اما در مارکت‌پلیس‌ها (به‌جز مارکت‌پلیس‌های هیبریدی)، لیست کالاهای موجود توسط عرضه‌کنندگان تأمین و نیاز به سرمایه‌گذاری در مدیریت انبار از میان می‌رود. درنتیجه صاحب یک مارکت‌ پلیس می‌تواند بر کیفیت و نظم فروشندگان تمرکز کند.

بهبود رضایت‌مندی مشتریان:

در مدیریت یک فروشگاه اینترنتی مسائل گوناگونی وجود دارد: مدیریت انبار، مدیریت سایت، خدمات مشتریان، بازاریابی، فروش، شبکه‌های اجتماعی،‌ تولید محتوا و بسیاری مسائل دیگر. در مقابل در هنگام اداره یک مارکت‌ پلیس تمرکز بر فراهم کردن بهترین بستر ممکن برای کاربران است یعنی فروشندگان و مشتریان آن‌ها. اما در این میان شرکت‌های خدمات نرم‌افزاری مخصوص مارکت‌ پلیس‌ها نیز وجود دارند که بخش فناوری مارکت‌ پلیس را برعهده بگیرند و کار گردانندگان مارکت‌پلیس را ساده‌تر کنند. این به‌ معنی تمرکز کامل بر بهینه‌سازی مارکت‌ پلیس برای مشتریان و فروشندگان است.

مدل تجاری منعطف و مقیاس‌پذیر:‌

مارکت‌ پلیس‌ها مدل تجاری بسیار منعطف و مقیاس‌پذیری دارند. شرکت‌های مشهوری مانند Uber و  Airbnb مالک خودروها و آپارتمان‌های خود نیستند. حتی بیشتر محصولات و خدمات موجود در آمازون نیز متعلق به این شرکت نیست. اگرچه مارکت‌ پلیس‌ها نیاز دارند تا حجم فروش خود را افزایش دهند اما درواقع تمرکز اصلی آن‌ها بر مدیریت پلتفرم و دسترسی به مصرف‌کنندگان است. حتی ممکن است تیم مدیریتی و عملیاتی مارکت‌ پلیس‌ها نیز نسبتاً کوچک باشد. با وجود شرکت‌های خدمات نرم‌افزاری هزینه راه‌اندازی و مدیریت ساختار زیربنایی مارکت‌ پلیس‌ها بسیار کاهش می‌یابد و می‌توانند با یک تیم مهندسی کوچک راحت‌تر با تغییرات و نوسانات بازار رقابتی فروش اینترنتی روبرو شوند.

حتما بخوانید:

15 ترفند کاربردی برای افزایش فروش در  مارکت‌پلیس دیجی کالا

انواع اصلی مارکت‌ پلیس‌ها

عموماً‌ می‌توان مارکت‌ پلیس‌های آنلاین را طبق جامعه هدف، نوع تمرکز و نحوه مدیریت‌ آن‌ها دسته‌بندی کرد. اگرچه مارکت‌ پلیس‌ها به فروش آنلاین مشهور هستند اما آن‌ها در حوزه‌های مختلفی مانند بهداشت و درمان، آموزش و تولید نیز فعالیت دارند.

1. دسته‌بندی مارکت‌ پلیس‌ها بر اساس جامعه هدف

• مارکت‌ پلیس‌های بنگاه به بنگاه (B2B)
• مارکت‌ پلیس‌های بنگاه به مشتری (B2C)
• مارکت‌ پلیس‌های همتا به همتا (P2P)

2. دسته‌بندی مارکت‌ پلیس‌ها بر اساس نوع تمرکز

• مارکت‌ پلیس عمودی
• مارکت‌ پلیس افقی  

3.دسته‌بندی مارکت‌پلیس‌ها بر اساس نوع صنعت

• تجارت الکترونیک (Ecommerce)
• گردشگری
• آموزش مجازی
• منابع انسانی

4. دسته‌بندی مارکت‌پلیس‌ها بر اساس نوع محصول

• کالاها و خدمات
• خدمات
• سرمایه‌گذاری و تأمین مالی جمعی (Crowdfunding)
• مارکت‌پلیس‌های ترکیبی
• مارکت‌پلیس‌های NFT

5.دسته‌بندی مارکت‌ پلیس‌ها بر اساس سبک مدیریت

• مارکت‌ پلیس‌های مدیریت نشده
• مارکت‌ پلیس با مدیریت محدود
• مارکت‌ پلیس‌های مدیریت شده

در سال 2021 مارکت‌پلیس‌های آنلاین مشهور جهان مجموعاً 3.23 تریلیون دلار فروش داشته‌اند. مارکت‌پلیس‌هایی مانند علی‌بابا، آمازون و eBay دو سوم میزان فروش در میان فروشگاه‌های آنلاین را کسب کرده‌اند. 

شاید در نگاه اول این‌طور به نظر برسد که مدل تجاری مارکت‌پلیس‌ها بسیار پیچیده‌تر از سایر کسب‌وکارهای مشابه است؛ اما در واقع مدل تجاری مارکت‌پلیس‌ها تناسب و مقیاس‌پذیری بهتری با استارتاپ‌های جدید دارد. اما باید دید تعریف دقیق مارکت‌پلیس چیست و چه تفاوتی با سایر کسب‌وکارها و فروشگاه‌های اینترنتی دارد.

عموماً‌ می‌توان مارکت‌پلیس‌های آنلاین را طبق جامعه هدف، نوع محصول، نوع صنعت، نوع تمرکز و نحوه مدیریت‌ آن‌ها دسته‌بندی کرد. اگرچه مارکت‌پلیس‌ها به فروش آنلاین مشهور هستند اما آن‌ها در حوزه‌های مختلفی مانند بهداشت و درمان، آموزش و تولید نیز فعالیت دارند.

1.دسته‌بندی مارکت‌پلیس‌ها بر اساس جامعه هدف

مارکت‌پلیس‌های بنگاه به بنگاه (B2B)

مارکت‌پلیس‌های بنگاه به بنگاه سازمان‌های مصرف‌کننده را به کسب‌وکارهای دیگر (عرضه‌کنندگان، مانند خرده‌فروشان، عمده‌فروشان یا تولیدکنندگان) متصل می‌کنند. شرکت‌ها با سفارش‌گیری و تراکنش مالی از طریق مارکت‌پلیس‌های آنلاین، فرایندهایی از قبیل خرید و فروش را تسهیل و شفافیت قراردادهای مالی خود را بیشتر می‌کنند. سرعت توزیع و حمل‌ونقل در این نوع از وب‌سایت‌ها در مقایسه با روش‌های دیگر مانند فروشگاه‌های آنلاین (e-commerce) و فروشگاه‌های فیزیکی برتری دارد. عرضه‌کنندگان همچنین می‌توانند به کمک مارکت‌پلیس‌های B2B کانال‌های فروش خود را توسعه داده و مخاطبان جدید پیدا کنند. از مشهورترین نمونه‌های B2B می‌توان Amazon Business، eWorldTrade و Thomas را نام برد. حتی برخی از مارکت‌پلیس‌های B2C (بنگاه به مشتری) مانند eBay نیز به ارائه کالاها به سازمان‌ها روی آورده‌اند. علاوه‌بر این نوع از شرکت‌ها، کسب‌وکارهای صنعتی مانند مهندسی و ماشین‌آلات، صنایع شیمیایی و چوب نیز از مدل B2B بهره می‌برند. ایکسب اولین و بزرگترین مارکت‌پلیس B2B در ایران است که به کسب‌وکارهای مختلف خدمات بازاریابی و فروش ارائه می‌دهد.

سازمان‌ها معمولاً کالاها و خدمات مورد نیاز خود را به‌طور عمده خریداری می‌کنند. درنتیجه حجم سفارش در سیستم از هزاران تا میلیون‌ها دلار متغیر خواهد بود. به همین دلیل مشتریان باید از خود در برابر کلاه‌برداری محافظت و کیفیت خدمات دریافتی خود را تضمین کنند. یک مارکت‌پلیس برای تضمین اعتبار باید اقدامات زیر را در نظر داشته باشند:

• برای اطلاع‌رسانی درست به مشتریان سیستم نقد و بررسی و امتیازدهی داشته باشند.
• از تولیدکنندگان، مدارک قانونی دریافت کنند.
• کاربران جدید مارکت‌پلیس را احراز هویت کنند.
• از تأمین‌کنندگان بخواهند برای مشتریان خدماتی مانند انصراف از خرید، قواعد تضمین بازگشت کالا و اطلاعات دقیق تحویل را فراهم کنند.

مارکت‌پلیس‌های بنگاه به مشتری (B2C)

مارکت‌پلیس B2C یک اپلیکیشن و یا وب‌سایت است که عرضه‌کنندگان را به مشتریان حقیقی (افراد) متصل می‌کند. می‌توان یک مارکت‌پلیس بزرگ را به یک بازار تشبیه کرد که در آن مصرف‌کنندگان می‌توانند از محصولات تولیدکنندگان مختلف استفاده کنند. سایت Booking.com یک پلتفرم B2C است که هزاران هتل و مسافرخانه را به مسافران در سراسر جهان متصل می‌کند. در ایران نیز دیجیکالا، بامیلو، بازار و دیوار از پلتفرم‌های بنگاه به مشتری هستند.

در دنیای امروز مدل B2C پرطرفدارترین نوع مارکت‌پلیس است. سال‌هاست که غول‌هایی مانند Amazon و eBay به کمک این مدل بازار را تحت سلطه خود قرار داده‌اند. به همین دلیل رقابت سنگینی در این بازار وجود دارد. برای موفقیت در این بازار، تأسیس یک مارکت‌پلیس خواص‌پسند گزینه مناسب‌تری است. منظور از بازار خواص پسند آن دسته از مصرف‌کنندگان هستند که نیازها و ترجیحات مشابهی دارند. در این صورت مارکت‌پلیس‌ها می‌توانند استراتژی بازاریابی موثرتری طراحی و مزیت رقابتی پیدا کنند.

مارکت‌پلیس‌های همتا به همتا (P2P)

.مارکت‌پلیس همتا به همتا یا مشتری به مشتری (C2C) افراد مصرف‌کننده را در یک پلتفرم واحد دور هم جمع می‌کند تا در آن کالاها و خدمات خود را عرضه کنند. مهم‌ترین ویژگی این نوع مارکت‌پلیس‌ها این است که کاربران آن می‌توانند در آن واحد مصرف‌کننده و عرضه‌کننده باشند. نقش کاربران با توجه به نیازهایشان تغییر می‌کند. در مدل همتا به همتا چرخه فروش کوتاه‌تر است. Uber و Etsy از نمونه‌های مشهور مارکت‌پلیس مشتری به مشتری هستند.

2. دسته‌بندی مارکت‌پلیس‌ها بر اساس نوع محصول

1. کالاها و خدمات: مارکت‌پلیس‌هایی که در آن کالاها و خدمات مورد عرضه قرار می‌گیرند. مانند eBay، Amazon، Etsy و دیوار.
2. خدمات: مارکت‌پلیس‌هایی مانند Uber، Airbnb و پونیشا به کاربران خود خدمات عرضه می‌کنند.
3. سرمایه‌گذاری و تأمین مالی جمعی (Crowdfunding): مارکت‌پلیس‌هایی هستند که به جذب سرمایه و تأمین مالی جمعی کاربران کمک می‌کنند. CircleUp، Kickstarter، Indiegogo از این نوع مارکت‌پلیس‌ها هستند.
4. مارکت‌پلیس‌های ترکیبی: مارکت‌پلیس‌هایی مانند OLX، Gumtree و Instacart در خرید، فروش و ارائه تبلیغات کالاها و خدمات مختلف فعالیت می‌کنند.
5. مارکت‌پلیس‌های NFT: مارکت‌پلیس‌هایی مانند OpenSea و SuperRare در خرید و فروش آثار هنری دیجیتالی و توکن‌های غیرقابل معاوضه (NFT) فعالیت دارند.

3.دسته‌بندی مارکت‌پلیس‌ها بر اساس نوع صنعت

1. تجارت الکترونیک (Ecommerce): وب‌سایت‌هایی هستند که در آن‌ها کالاهای مختلف از مجموعه‌ای از عرضه‌کنندگان به فروش می‌رسند. وب‌سایت آمازون و دیجیکالا نمونه‌هایی از مارکت‌پلیس‌های فروشگاهی هستند.
2. گردشگری: این مارکت‌پلیس‌ها در زمینه ارائه خدمات مسافرتی و گردشگری اعم از رزرو هتل و صدور بلیط فعالیت می‌کنند. از این میان می‌توان Booking.com و سفر مارکت را نام برد.
3. آموزش مجازی: این مارکت‌پلیس‌ها در زمینه موضوعات گوناگون علمی، فنی و درسی محتوای آموزشی عرضه می‌کنند. Udemy، Khan Academy و فرادرس نمونه‌هایی از مارکت‌پلیس‌های e-Learning هستند.
4. منابع انسانی: این نوع از مارکت‌پلیس‌ها که گاه به نام مارکت‌پلیس استعدادیابی نیز شناخته می‌شوند در زمینه ارائه خدمات تخصصی و محصولات مرتبط با مدیریت منابع انسانی فعالیت می‌کنند. Upwork، جابینجا و کارکو نمونه‌هایی از مارکت‌پلیس‌های منابع انسانی هستند.

4.دسته‌بندی مارکت‌پلیس‌ها بر اساس نوع تمرکز

مارکت‌پلیس عمودی

یک مارکت‌پلیس عمودی کالا یا خدماتی را عرضه می‌کند که به یک دسته بخصوص محدود می‌شوند. Etsy یک مارکت‌پلیس عمودی مشهور است که بر کالاها و صنایع دستی تمرکز دارد. از نمونه‌های ایرانی مارکت‌پلیس عمودی می‌توان وب‌سایت پونیشا را نام برد که فریلنسرها را به کارفرماها متصل می‌کند. مشتریان می‌توانند در این وب‌سایت با فریلنسرهای ماهر متصل شده و از خدمات تخصصی آن‌ها استفاده کنند. با اجرای این مدل، گردانندگان مارکت‌پلیس بازاری خواص‌پسند را هدف می‌گیرند که به آن‌ها مزیت رقابتی می‌دهد.

مارکت‌پلیس افقی

مارکت‌پلیس‌های افقی کالاها و خدمات مختلفی را از چندین عرضه‌کننده به مشتریان ارائه می‌کنند. می‌توان مارکت‌پلیس‌های افقی را به فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ تشبیه کرد. آمازون و در ایران دیجیکالا از نمونه‌های مشهور مارکت‌پلیس افقی هستند که با هدف جذب حداکثری مشتری، محصولات متنوعی را در مناطق مختلف عرضه می‌کنند.

مارکت‌پلیس مزایده محور

در این مارکت‌پلیس‌ها مصرف‌کنندگان و عرضه‌کنندگان با ابزار مزایده و ارائه قیمت‌های رقابتی با یکدیگر معامله می‌کنند. درصورت هم‌خوانی قیمت‌های پیشنهادی خرید انجام می‌شود. eBay و ایسام از نمونه‌های مارکت‌پلیس مزایده محور هستند.

5.دسته‌بندی مارکت‌پلیس‌ها بر اساس سبک مدیریت

مارکت‌پلیس‌های مدیریت نشده

در این نوع از مارکت‌پلیس‌ها، گردانندگان در کنترل کیفی محصولات و خدمات مداخله نمی‌کنند و آن را به طرف سوم می‌سپارند. در این مارکت‌پلیس‌ها احراز هویت مشتریان و عرضه‌کنندگان و همین‌طور تحلیل بازخوردهای آنان وجود ندارد. مارکت‌پلیس‌های مدیریت نشده برای بهبود اعتبار مشتریان خود سیستم امتیازدهی و نقد و بررسی ارائه می‌کنند. این نوع از مارکت‌پلیس‌ها پایین‌ترین نرخ کارمزد تراکنش را دارند. در بیشتر موارد تراکنش‌ها همتا به همتا هستند.

مارکت‌پلیس با مدیریت محدود

صاحبان مارکت‌پلیس‌های مدیریت محدود به تضمین کیفیت، احراز هویت و بررسی سوابق توجه می‌کنند. این مارکت‌پلیس‌ها مشتری‌محور هستند و از عرضه‌کنندگان می‌خواهند برای مشتریان خدماتی مانند ضمانت برگشت و گارانتی ارائه کنند. شرکت‌های تاکسی اینترنتی مانند اسنپ و تپسی اسناد و مدارک رانندگان را پیش از اضافه کردن آنان به ناوگان خود بررسی و صحت‌سنجی می‌کنند.

مارکت‌پلیس‌های مدیریت شده

در این مدل، صاحبان مارکت‌پلیس فرآیندهای فروش را کنترل می‌کنند. آن‌ها با میانجی‌گری در قراردادهای مالی نسبت به سایر مدل‌ها بیشترین نرخ کارمزد را دریافت می‌کنند. این پلتفرم‌ها با هدف بالا بردن اعتماد مشتریان، امور مهمی مانند شناسایی عرضه‌کنندگان قابل اعتماد را بر عهده می‌گیرند و درنتیجه بهترین خدمات مشتریان را ارائه می‌دهند.

معرفی برترین مارکت‌پلیس‌های آنلاین ایران و جهان

1. وب‌سایت Amazon: آمازون بزرگ‌ترین و پرطرفدارترین مارکت‌پلیس جهان است که در آن انواع گسترده‌ای از محصولات در سراسر جهان عرضه می‌شود. در این مارکت‌پلیس 9.7 میلیون فروشنده و 1.9 میلیون فروشنده فعال به عرضه محصولات و خدمات خود می‌پردازند.
2. ای‌بی (eBay): ای‌بی مشهورترین وب‌سایت مزایده در جهان است که در سراسر جهان بیش از 180 میلیون مشتری دارد. این مارکت‌پلیس با مدل P2P شروع به کار کرد. کارمزد پایین، حمل‌ونقل سریع و ارزان از مهم‌ترین ویژگی‌های این مارکت‌پلیس به شمار می‌آید.
3. والمارت (Walmart): والمارت ابتدا به عنوان یک فروشگاه خشت و گلی بین‌المللی شروع به کار کرد اما از سال 2009 قدم به بازار فروش آنلاین گذاشت. این وب‌سایت در 2021 موفق شد فروش اینترنتی خود را به 43 میلیارد دلار در آمریکا برساند که به معنای رشد 70 درصدی نسبت به آمار سال قبل است.
4. راکوتن (Rakuten): شرکت راکوتن در سال 1997 توسط هیروشی میکیتانی در ژاپن تأسیس شد. این پلتفرم با مدل B2B و B2C فعالیت می‌کند و به مشتریان خود خدمات فناوری مالی، دیجیتالی و ارتباطی ارائه می‌کند. 
5. اتسی (Etsy): اتسی یک مارکت‌پلیس جامعه‌محور است که بر جامعه هدف مشخصی تمرکز کرده است. تمرکز این مارکت‌پلیس بر صنایع دستی (شامل لباس و سایر کالاها) است که توسط فروشندگان مستقل تولید می‌شوند. در این پلتفرم رضایت مشتری و حمل‌ونقل کالا به خود فروشندگان سپرده می‌شود.
6. دیجیکالا: این وب‌سایت در حال حاضر بزرگترین مارکت‌پلیس ایران است که ماهانه بیش از 30 میلیون بازدیدکننده منحصر به فرد دارد و 85 درصد سهم فروش بازار را کسب کرده است. این شرکت علاوه‌بر خرده‌فروشی آنلاین زیرمجموعه‌های دیگری مانند فیدیبو و دیجی‌پی را نیز مدیریت می‌کند.
7. دیوار: وب‌سایت و اپلیکیشن دیوار قطب اصلی نیازمندی‌های اینترنتی در ایران است که در سال 1392 تأسیس شد. کاربران دیوار در این پلتفرم به خرید و فروش کالاهای نو و دست دوم و ارائه خدمات در دسته‌بندی‌های گوناگون می‌پردازند. بنا بر گزارش دیوار، 18.9 میلیون کاربر این 129.5 میلیون آگهی را در بستر دیوار ثبت کرده‌اند.
8. ایسام: ایسام یک مارکت‌پلیس خرید و فروش آنلاین است که در قالب حراجی فعالیت می‌کند. از این جهت می‌توان مدل تجاری آن را با ای‌بی مقایسه کرد. ایسام پلتفرمی را به‌وجود آورده است که در آن کاربران می‌توانند محصولات خود را به روش‌های مختلف از جمله مزایده به فروش برسانند.
9. باسلام: مارکت‌پلیسی آنلاین برای فعالیت کسب‌وکارهای کوچک است. در این پلتفرم تولیدکنندگان محصولات غیرکارخانه‌ای از شهرها و روستاهای مختلف سراسر کشور به فروش بدون واسطه محصولات خود می‌پردازند.